Εἶναι ἀπὸ νωρὶς ἀρκετὰ κουρασμένο. Δέν λέω ὅτι δέν χρειάζεται ἡ ἐπιμόρφωση, ἀλλὰ εἶναι γνωστό πώς ἡ ὑπερβολὴ εἶναι πάντοτε ἐπικίνδυνη. Οἱ γονεῖς πρέπει νἆναι καὶ παιδαγωγοὶ καὶ κατηχητὲς τῶν παιδιῶν τους. Ὅπως ὡραῖα εἰπώθηκε· «Στήν πνευματικὴ κρίσῃ τῶν καιρῶν μας θὰ κερδηθοὺν τὰ παιδιά, ἂν οἱ γονεῖς τους μὲ μεγάλη εὐαισθησία καὶ πολλὴ φροντίδα τὰ παιδαγωγοῦν μὲ τὸ ζῆλο τοῦ κατηχητῆ καὶ τὴν εὐθύνη τοῦ συνειδητοῦ δασκάλου. Οἱ γονεῖς θὰ πρέπει νά ἀποτελοῦν για τὰ παιδιὰ τους τὸν πρῶτο κατηχητή καὶ τὸν πρῶτο δάσκαλο τους. Ἀκόμη, στό χαμόγελο τοῦ πατέρα του τὸ παιδὶ θὰ διακρίνει τὴν ἀγάπη τοῦ Οὐρανίου Πατέρα καὶ στή στοργὴ τῆς μάνας τή θερμή ἀγάπη τῆς Παναγίας μητέρας ὅλων τῶν πιστῶν» (μητροπ. Σηλυβρίας Αἰμιλιανός).
Λατρεύουμε τὸ μωρὸ μας καὶ χαίρεται κι αἰσθάνεται ὅτι ἔχει κι αὐτὸ ἀξία μέσα στον κόσμο. Τὸ παίζουμε στά χέρια μας, παρατηροῦμε τίς κινήσεις του, τὸ βλέπουμε καὶ φεγγοβολᾶμε καὶ λάμπει τὸ προσωπάκι του . Μᾶς ἀκούει πού μιλᾶμε καὶ μιλάει κι αὐτὸ μία μέρα μόνο του . Προσευχόμαστε καὶ τὸ ἐπηρεάζουμε κι ἀναπτύσσεται σ' ἕνά ἅγιο κλίμα. Φτάνει μόνο πού μᾶς βλέπει νά προσευχόμαστε. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει πῶς ἡ ὁποιαδήποτε διαταραχὴ τοῦ ἀνδρογύνου κατὰ τὴν περίοδο τῆς κύησης τῆς μητέρας ἔχει ἐπίδραση στήν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ πού ἔρχεται, πόσο μᾶλλον κατὰ τή βρεφική καὶ παιδικὴ ἡλικία. Τὸ παιδὶ ἔχει ἀνάγκη καὶ πνευματικῆς τροφῆς, ποὺ ὅταν τοῦ λείπει ἀτονεῖ καὶ μαραζώνει, ξαστοχεῖ, δέν μεγαλώνει φυσιολογικά, ὡραῖα.
Ῥώτησα μία φορὰ ἕνα παιδάκι, πού δέν πήγαινε ἀκόμη σχολεῖο – ἔτσι για νά πιάσουμε κουβέντα: «Τὶ θὰ γίνεις ὅταν μεγαλώσεις;». Μοῦ ἁπαντᾶ: «Ὅ,τι βγάζει πιὸ πολλὰ λεφτά»! Ἐξεπλάγην, εἰλικρινὰ τἄχασα. Τὶ φταίει αὐτὸ τὸ παιδί; Ἔτσι ἀκούει, ἔτσι ἔμαθε, αὐτὸ λέει. Αὐτὸ τὸ παιδὶ ὅραμα ἔχει τὴν ἀπόκτηση πολλῶν χρημάτων. Αὐτὸς εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς ζωῆς του . Γι' αὐτὸ ζῆ. Αὐτὸ μόνο τὸ ἐνδιαφέρει. Για χρήματα ἀκούει συνεχῶς τοὺς γονεῖς του νά μιλοῦν, τ' ἀδέλφια του , οἱ φίλοι του , οἱ γείτονες, οἱ συγγενεῖς. Αὐτὸ εἶναι τὸ ῥεῦμα τῆς ἐποχῆς. Τίθεται ὡς εὐτυχία ἡ οἰκονομικὴ εὐημερία, ὁ πλοῦτος, ἡ κατανάλωση. Ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει πώς σκοπὸς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νά ὁμοιωθεῖ μὲ τὸν Θεό, ὅσο αὐτὸ εἶναι δυνατόν. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει στούς γονεῖς: Ἀνάθρεψε ἔναν ἀθλητή για τὸν Χριστὸ καὶ μάθε τον καὶ σὰν ἄνθρωπος τοῦ κόσμου νά εἶναι εὐσεβὴς ἀπὸ μικρός.
Ὁ ἅγιος Χρυσόστομος συνηθίζει νά λέει πώς τὸ παράδειγμα τῶν γονέων πρὸς τὰ παιδιὰ εἶναι τὸ πᾶν. Ὁ τρόπος τῆς συνομιλίας τους θὰ ἐπηρεάσει τὰ παιδιά. Ἂν ὁ σύζυγος προσβάλλει, ἐπιτίθεται, βρίζει τή σύζυγο, καὶ τ' ἀντίστροφο, πληγώνονται τὰ παιδιά, ἀλλὰ καὶ συνηθίζουν νά συμπεριφέρονται ἔτσι. Ὁ σεβασμός, ἡ ἀγάπη, ἡ ὑπακοὴ ἐμπνέονται καλύτερα καὶ δύσκολα διδάσκονται μὲ ξερὰ λόγια. Εἶναι πολὺ διαφορετικὸ νά κάνει κανεὶς αὐτό πού τοῦ λένε ἀπὸ φόβο, πειθαρχία, καταναγκασμὸ καὶ ὑποχρέωση, κι ἄλλο νά προτιμᾶ τὸ θέλημα τοῦ ἄλλου ἀπὸ ἀγάπη. Στά μαθήματα, στά παιχνίδια, στ' ἀθλήματα θὰ πρέπει νά μάθουν ἀπὸ μικρὰ τὰ παιδιὰ ὅτι τ' ἀγαθὰ ἀποκτιοῦνται μὲ κόπο, μόχθο, ἀγῶνα, ἄσκησῃ, δυσκολία, ὑπομονὴ κι ἐπιμονή. Ἔτσι δέν εἶναι σωστὸ νά τοὺς τὰ παρουσιάζουμε ὅλα εὔκολα. Εἶναι καλὸ νά μάθουν νά προσπαθοῦν, νά ζητοῦν καὶ τή βοήθεια τοῦ ἄλλου, νά ταπεινώνονται, νά φιλοτιμοῦνται, νά βγαίνουν ἀπὸ τὸν ἀτομισμό, ἐγωισμὸ καὶ τή φιλαυτία. Τὸ παιδὶ θὰ μάθει πώς ἀντιδρᾶ ὁ γονιὸς στήν ἀσθένεια, τὸ πένθος, τή δυσκολίᾳ, τή στέρηση καὶ τὴν καθυστέρηση καὶ θὰ πράξει παρόμοια. Ὁ ἅγιος Χρυσόστομος λέγει πώς για τιμωρία ἀρκεῖ μία ἐπίπληξη μὲ αὐστηρὴ ματιά ἢ μὲ μία κουβέντα. Ἡ βία, ὁ θυμός, ἡ ὀργὴ εἶναι ἁμαρτίες κι' ἀπὸ τὸ κακὸ δέν ἔρχεται καλό.
Τὸ ἔργο αὐτὸ τὸ ἱερὸ τῆς ἀγάπης ἀρχίζει ἀπὸ πολὺ πιὸ νωρίς. Ὁ μακαριστὸς γέροντας Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης λέγει πώς «ἡ ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν ἀρχίζει ἀπ' τὴν ὥρα τῆς συλλήψεως τους. Τό ἔμβρυο ἀκούει κι' αἰσθάνεται μέσα στήν κοιλιά τῆς μητέρας του. Ναί, ἀκούει καὶ βλέπει μὲ τὰ μάτια τῆς μητέρας. Ἀντιλαμβάνεται τὶς κινήσεις καὶ τὰ συναισθήματα της, παρόλο πού ὁ νοῦς του δέν ἔχει ἀναπτυχθεῖ. Σκοτεινιάζει τὸ πρόσωπο τῆς μάνας, σκοτεινιάζει κι' αὐτό. Νευριάζει ἡ μάνα, νευριάζει κι' αὐτό. Ὅ,τι αἰσθάνεται ἡ μητέρα, λύπη, πόνο, φόβο, ἄγχος κλπ, τὰ ζῆ κι' αὐτό. Ἂν ἡ μάνα δέν τὸ θέλει τὸ ἔμβρυο, ἂν δέν τὸ ἀγαπάει, αὐτὸ τὸ αἰσθάνεται καὶ δημιουργοῦνται τραύματα στήν ψυχούλα του, ποὺ τὸ συνοδεύουν σ' ὅλη του τή ζωή. Τὸ ἀντίθετο συμβαίνει μὲ τ' ἅγια συναισθήματα τῆς μάνας. Ὅταν ἔχει χαρά, εἰρήνη, ἀγάπη στό ἔμβρυο, τὰ μεταδίδει σ' αὐτὸ μυστικά, ὅπως συμβαίνει μὲ τὰ γεννημένα παιδιά. Γι' αὐτὸ πρέπει ἡ μητέρα νά προσεύχεται πολὺ κατὰ τὴν περίοδο τῆς κυήσεως καὶ ν' ἀγαπάει τὸ ἔμβρυο, νά χαϊδεύει τὴν κοιλιά της, νά διαβάζει ψαλμούς, νά ψάλλει τροπάρια, νά ζῆ ζωὴ ἁγία. Αὐτὸ εἶναι καὶ δικὴ της ὠφέλεια· ἀλλὰ κάνει θυσίες καὶ γιά χάρη τοῦ ἐμβρύου για νά γίνει καὶ τὸ παιδὶ πιὸ ἅγιο, ν' ἀποκτήσει ἀπ' τὴν ἀρχὴ ἅγιες καταβολές. Εἴδατε πόσο λεπτὸ πρᾶγμα εἶναι γιά τὴν γυναῖκα νά κυοφορεῖ παιδί; Πόση εὐθύνη καὶ πόση τιμή!». Δέν νομίζω ὅτι χρειάζεται κανένα σχόλιο ὁ ζωντανὸς κι ἀληθινὸς αὐτὸς λόγος τοῦ μακαρίου γέροντος Πορφυρίου.
Μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι δέν σᾶς κουράζω θὰ παραθέσω ἕνά ἀκόμη κόμματι ἀπὸ τοὺς λόγους τοῦ ὀσιακῆς μνήμης π. Πορφυρίου ἀκριβῶς πάνω στό θέμα μας: «Ἐκεῖνό πού σῴζει καὶ φτιάχνει καλὰ παιδιὰ εἶναι ἡ ζωὴ τῶν γονέων μέσα στό σπίτι. Οι γονεῖς πρέπει νά δοθοῦνε στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Πρέπει νά γίνουν ἅγιοι κοντὰ στά παιδιὰ μὲ τὴν πραότητα τους, τὴν ὑπομονὴ τους, τὴν ἀγάπη τους. Νά βάζουνε κάθε μέρα νέα σειρά, νέα διάθεση, ἐνθουσιασμὸ κι' ἀγάπη στά παιδιά. Καὶ ἡ χαρά πού θὰ τοὺς ἔλθει, ἡ ἁγιοσύνη πού θὰ τοὺς ἔχει ἐπισκεφθεῖ, θὰ ἐξακοντίσει στά παιδιὰ τὴν χάρη. Γιά τὴν κακὴ συμπεριφορὰ τῶν παιδιῶν φταῖνε γενικὰ οἱ γονεῖς. Δέν τὰ σώζουν οὔτε οἱ συμβουλές, οὔτε ἡ πειθαρχία, οὔτε ἡ αὐστηρότητα. Ἂν δέν ἁγιάζονται οἱ γονεῖς, ἂν δέν ἀγωνίζονται, κάνουν μεγάλα λάθη καὶ μεταδίδουν τὸ κακό που ἔχουν μέσα τους. Ἂν οἱ γονεῖς δέν ζοῦν ζωὴ ἁγία, ἂν δέν μιλοῦν μὲ ἀγάπη, ὁ διάβολος ταλαιπωρεῖ τοὺς γονεῖς μὲ τις ἀντιδράσεις τῶν παιδιῶν. Ἡ ἀγάπη, ἡ ὁμοψυχία, ἡ καλὴ συνεννόηση τῶν γονέων εἶναι ὅ,τι πρέπει γιά τὰ παιδιά. Μεγάλη ἀσφάλεια καὶ σιγουριά». Νομίζετε πῶς εἶναι ὑπερβολικὸς ὁ Γέροντας; Δέν νομίζω. Εἶναι εἰλικρινής, σαφὴς καὶ ρεαλιστής.
Ἔχουν ἀνάγκη οἱ γονεῖς ἀπὸ τὴν ἰσορροπία τῆς ταπεινώσεως, τῆς ἁπλότητας, τοῦ μέτρου, τῆς διακρίσεως. Ἡ μεγάλη πίεση, ἀκόμη καὶ για τὸ καλό, δέν θὰ βγεῖ σὲ καλό. Συχνὲς ἐκφράσεις ὄπως «παιδί μου πρέπει νά εἶσαι πάντα πρῶτος», «ποτὲ νά μὴν μᾶς ντροπιάσεις παιδάκι μου», «ν' ἀποκτήσεις αὔριο ἕνα καλὸ ὄνομα στήν κοινωνία», φαίνονται καλὲς ἀλλὰ δέν εἶναι. Δέν ἔχουν τόσο ὑγιῆ ἀνωτερότητα, ἀρχοντιὰ ἐλευθερίας κι' εὐγενῆ ἀξιοπρέπεια, ἀλλὰ ἰσχυρογνωμοσύνη, μεγάλη αὐτοπεποίθηση, μεγάλη ἰδέα ἐγωισμοῦ. Καταπιεσμένα τὰ παιδιά, ἀντιδροῦν κουρασμένα καὶ ἀγανακτισμένα καὶ τὰ κλωτσοῦν ὅλα πέρα.
Ὑπάρχει ἀγάπη καὶ ἀγάπη. Ἀγάπη ἱερή, ἁγία, θυσιαστική, ταπεινή. Ἀγάπη νοσηρή, συναισθηματική, ἐγωιστική, ἀποκλειστική, ζηλόφθονη. Ὅσο ἡ ἀγάπη τῶν γονέων πρὸς τὰ παιδιὰ θἆναι παθολογική, ὑπερβολική, θὰ κάνει τὰ παιδιὰ ἐξαρτήματα, ἐλατήρια τῶν γονέων, ποὺ θὰ μπερδεύει τή συμπεριφορά τους καὶ θὰ κάνει τή στάση τους ἀρνητική. Μὴ ζαλίζουμε τὰ παιδιὰ μὲ τὴν πολυλογία, ὅλο τὰ ἴδια καὶ τὰ ἴδια, καὶ τὰ κουράζουμε. Ἂς λέμε πιὸ λίγα καὶ ἂς κάνουμε πιὸ πολλά. Θὰ τὰ βοηθήσουμε καλύτερα μὲ τὸ παράδειγμα μας καὶ τὴν προσευχὴ μας. Ἡ προσευχὴ μας θὰ μιλήσει κατ' εὐθεῖαν στήν καρδία τους. Θὰ τοὺς μιλήσει ὁ Θεὸς καὶ θὰ μᾶς μιλήσουν ὕστερα στοργικά, μετανιωμένα, ταπεινά. Ἡ καταπίεση σίγουρα κάποτε θὰ φέρει ἀντίδραση. Μὲ τὸ στανιό, μὲ τὸ κακό, δέν ἔρχεται ποτέ καλό. Οὔτε ἡ κολακεία βοηθάει. Μᾶλλον τρέφει τὸν ἐγωισμὸ καὶ γίνονται τὰ παιδιὰ ἀτίθασα, σκληρά, ἄπονα, ἀσεβῆ καὶ κενόδοξα.
Ἡ οἰκογένεια καὶ ἡ κοινωνία διαλύεται ἀπὸ τὴν ἀσθένεια τῆς ὑπερηφάνειας. Ἡ ὑγεία εἶναι ἡ ταπείνωση. Δέν θέλουμε νά τὸ παραδεχθοῦμε. Μιλάμε ἔτσι γιά λαθεμένες διαπροσωπικὲς σχέσεις, γιά ἀσυμφωνία χαρακτήρων, γιά σύγκρούση ἐποχῶν καὶ πολιτισμῶν, γιά νευρώσεις καὶ γιά ἄγχη. Ἡ βάση ὅλων αὐτῶν εἶναι τὸ ἀταπείνωτο φρόνημα, ἡ δαιμονοκίνητη ἔπαρση. Νἄμαστε λοιπὸν ταπεινοὶ καὶ νά διδάσκει ἡ ἴδια ἡ ζωὴ μας τὴν ταπείνωση στά παιδιὰ μας.
Ὁ χαριτωμένος Γέροντας Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης χαριτωμένα ἔλεγε: «Τὰ παιδιά που ἔχουν ποτιστεῖ ἀπὸ μικρὰ στήν εὐσέβεια, μὴν τὰ φοβᾶστε. Καὶ νά ξεφύγουν λίγο, λόγῳ ἡλικίας, λόγῳ πειρασμῶν, θὰ ἐπανέλθουν...Τὰ παιδιὰ σας νά τὰ μάθετε ἀπὸ πολὺ μικρά, νά ψήνονται, νά δουλεύουν, νά γίνονται ἄντρες. Καὶ τὰ ἀγόρια καὶ τὰ κορίτσια. Καὶ τὰ κορίτσια πρέπει νά ἔχουν γενναῖο φρόνημα. Νά κάνουνε τίς δουλειὲς τοῦ σπιτιοὺ ἀπὸ πολὺ μικρά, γιατὶ οἱ πιὸ πολλοὶ γονεῖς τὰ ἔχουν κακομάθει καὶ στή ζωὴ τους, μετά, γίνονται δυστυχισμένα...Μὴν πιέζετε τὰ παιδιὰ σας χωρὶς διάκριση. Ἐγὼ τὶς ντομάτες μου τὶς δένω μὲ πανί. Ἂν τὶς ἔδενα μὲ σύρμα θὰ κόβονταν. Χρειάζεται προσοχή. Τὰ παιδιὰ σήμερα ἔχουν γερὴ μηχανὴ ἀλλὰ τετράγωνες ῥόδες. Γι' αὐτὸ θέλουν βοήθεια για νά ξεκινήσουν... Μερικοὶ γονεῖς κάνουν μεγάλο στρίμωγμα στά παιδιὰ τους καὶ μάλιστα μπροστὰ σὲ ἄλλους! Σήμερα μικροὶ-μεγάλοι στόν κόσμο ζοῦν σὰν σὲ τρελοκομεῖο, γι' αὐτὸ χρειάζεται πολλὴ ὑπομονὴ καὶ πολλὴ προσευχή. Ἕνα σωρὸ παιδιὰ παθαίνουν ἐγκεφαλικό. Εἶναι λίγο χαλασμένο τὸ ῥολόϊ, τὸ κουράζουν καὶ οἱ γονεῖς λίγο παραπάνω καὶ σπάζει τὸ ἐλατήριο. Χρειάζεται διάκριση. Ἄλλο παιδὶ θέλει περισσότερο κούρντισμα καὶ ἄλλο λιγότερο...».
Τελειώνοντας εὔχομαι νά μὴν σᾶς κούρασα πολύ. Ὄχι τόσο μὲ τὸ μάκρος τῆς ὁμιλίας, γιατὶ νομίζω δέν ὑπερέβην τὸν καθορισμένο χρόνο της, ἀλλὰ μὲ τὸ ὅτι φάνηκε νἆμαι περισσότερο μὲ τὸ μέρος τῶν παιδιῶν κι ὄχι τῶν γονέων. Ἀπὸ ποίους, πέστε μου, θὰ πρέπει νἄμαστε πιὸ ἀπαιτητικοί, ἀπὸ τοὺς γονεῖς ἢ ἀπὸ τὰ παιδιά; Βλέπετε καὶ οἱ ἅγιοι πατέρες κι οἱ ἐνάρετοι γέροντες ἔχουν μεγαλύτερες ἀπαιτήσεις ἀπὸ τοὺς γονεῖς. Θὰ βοηθήσουν πολὺ περισσότερο μὲ τὸ βιωμένο τους παράδειγμα, τὴν ταπεινὴ καὶ θερμὴ προσευχὴ τους, τὴν ἁγιότητα τοῦ βίου τους, παρὰ μὲ τὶς συνεχεῖς θυμωμένες συμβουλές, τὶς ἐπαναλαμβανόμενες ἐγωιστικὲς ἀπειλές, τὶς ὑπερβολικὲς αὐστηρότητες, τὶς κουραστικὲς φλύαρες ἐπαναλήψεις.
Ὁ καλὸς Θεὸς βλέποντας τὸν ταπεινὸ μας ἀγῶνα θὰ μας ἐνισχύει κι ἐνδυναμώνει. Τὴν καλὴ μας διάθεση θὰ τὴν εὐλογήσει καὶ τὶς παραλείψεις μας θὰ τὶς παραβλέψει. Δέν εἶναι οἱ γονεῖς ὅλοι σπουδαγμένοι, παιδαγωγοί, θεολόγοι καὶ εἰδικοὶ ψυχολόγοι. Ἡ γλῶσσα ὅμως τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ταπεινώσεως θαυματουργεῖ διδασκομένη κυρίως μὲ τὴν καθαρότητα τοῦ βίου, κι ἐπηρεάζει τ' ἀγαπητὰ παιδιὰ μας για ν' ἀκολουθήσουν τὸν δρόμο τῆς ἀληθινῆς προόδου μὲ τή ζωντανὴ σχέση τους μὲ τὸν ζῶντα Χριστό.
Διασκευασμένο Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ Βιβλίο
«Ἡ Εὔλαλη σιωπὴ»