Ὁ Ζωοποιός Σταυρός τοῦ Κυρίου, ἀδελφοί μου, ἦταν κρυμμένος στά ἒγκατα τῆς γῆς. Ὁ φθόνος τῶν Ἑβραίων δέν ἐπέτρεπε στούς Χριστιανούς νά βλέπουν καί νά προσκυνοῦν τόν Τίμιο Σταυρό. Ἦταν τῶν «Ἑβραίων ὁ ἒλεγχος» καί τῶν «πιστῶν ἀνθρώπων ὁ ἒπαινος». Θά ἢθελαν νά τόν ἐξαφανίσουν, ἀλλά ὁ Κύριος δέν ἐπέτρεψε κάτι τέτοιο.
Οἱ διωγμοί καί τά μαρτύρια τῶν Χριστιανῶν, τά πρῶτα τριακόσια χρόνια, ἒβαψαν τά χώματα, κατά πρῶτο λόγο, τῶν Ἁγίων Τόπων καί τῶν Ἑλληνικῶν πόλεων, μέ τό αἷμα περισσοτέρων ἀπό ἒντεκα ἑκατομμυρίων, ἀθώων καί Ἁγίων συνανθρώπων μας.
Ἂς μήν ξεχνᾶμε ἀδελφοί μου, ὃτι τά ἑπτά ἑκατομμύρια ἐξ αὐτῶν ἦταν Ἓλληνες. Εἶναι τιμή μας νά εἲμαστε Ἓλληνες καί πολύ περισσότερο νά εἲμαστε Ὁρθόδοξοι Ἓλληνες.
Ἡ Ἁγία Ἑλένη, ἀφοῦ ἒλαβε ἐντολή ἀπό τόν Αὐτοκράτορα καί υἱό της, τόν Μέγα Κωνσταντῖνο, νά βρεῖ τόν Τίμιο Σταυρό τοῦ Κυρίου μας, ταξίδεψε μέ πολλούς κόπους καί κινδύνους ἒως τά Ἃγια χώματα πού τά πάτησαν τά ἂσπιλα πόδια τοῦ Χριστοῦ μας.
Ὁ λόφος τοῦ Γολγοθᾶ εἶχε ὑποστεῖ ἀλλοιώσεις καί φυσικές ἀλλά κυρίως σκόπιμες γιά νά μή βρεθεῖ τό σημεῖο ὃπου εἶχαν κρύψει τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου καί μαζί μ' αὐτόν καί τούς ἂλλους δύο, τῶν συσταυρωμένων ληστῶν.
Ἡ Ἁγία Ἑλένη μέ τήν προσευχή της προκάλεσε μικρό τοπικό σεισμό. Ἀπό τίς ρωγμές τοῦ ἐδάφους πρόβαλε πρῶτα, τό λεγόμενο βασιλικό χόρτο, ὁ γνωστός μας βασιλικός. Ἀναγνωρίζοντας τό Θεϊκό σημάδι, ἡ Ἁγία Ἑλένη ἒδωσε ἐντολή νά σκάψουν ἐκεῖ. Σέ λίγο εἶχαν στά χέρια τους, τούς τρεῖς σταυρούς. Τώρα ἒπρεπε νά ἀναγνωρίσουν ποιός ἀπό αὐτούς ἦταν τοῦ Κυρίου μας.
Τό πρόβλημα λύθηκε ὃταν, κατά Θεία Πρόνοια καί αὐτό, βρέθηκε κοντά τους, μιά γυναῖκα βαριά ἂρρωστη. Ἒβαλαν ἐπάνω της, διαδοχικά, τούς τρεῖς σταυρούς. Μέ τόν πρῶτο καί τόν δεύτερο δέν ἒγινε τίποτα. Μέ τόν τρίτο ἡ γυναίκα σηκώθηκε καί περπάτησε. Ἒτσι ἀναγνωρίστηκε ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου μας.
Ἡ Ἁγία Ἑλένη δέν ἢθελε νά τόν πάρη στήν Βασιλεύουσα, τήν Κωνσταντινούπολη, γιά νά μήν τόν στερήσει ἀπό τά Ἱεροσόλυμα καί τούς ἐκεῖ Χριστιανούς. Ἒτσι ἀποφάσισε νά τόν κόψει στήν μέση, σέ δύο λεπτότερους Σταυρούς. Ὁ ἓνας μεταφέρθηκε στήν Κωνσταντινούπολη καί ὁ ἂλλος παρέμεινε στά Ἱεροσόλυμα.
Οἱ Σταυροί ὑψώθησαν, ἐστήθησαν, εἰς προσκύνησιν πάντων τῶν πιστῶν καί στά Ἱεροσόλυμα καί στήν Κωνσταντινούπολη. Αὐτή εἶναι ἡ πρώτη ὓψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ἡ μεγάλη γιορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ἀφορᾶ καί στήν δεύτερη ὓψωση.
Τό 614 μ. Χ. οἱ Πέρσες ἀφοῦ εἰσέβαλαν στήν Παλαιστίνη μεταξύ ἂλλων λαφύρων πῆραν καί τόν Τίμιο Σταυρό στήν πατρίδα τους. Ὁ Αὐτοκράτορας Ἡράκλειος, ἱκανός καί εὐσεβής χριστιανός, ἒλαβε δράση ἐναντίον τους, τούς κατετρόπωσε καί κατέκτησε καί πάλι τόν Τίμιο Σταυρό.
Μέσα σέ πανηγυρική ἀτμόσφαιρα, ὑψώθη γιά δεύτερη φορά ὁ Τίμιος Σταυρός καί ἐψάλλη γιά πρώτη φορά:
«Σῶσον Κύριε τόν λαόν Σου
καί εὐλόγησον τήν κληρονομίαν Σου,
νίκας τοῖς βασιλεῦσι
κατά βαρβάρων δωρούμενος,
καί τό σόν φυλάττων
διά τοῦ Σταυροῦ Σου πολίτευμα.»
Ἀξίζει νά σημειώσουμε ὃτι ὁ ἲδιος ὁ Αὐτοκράτορας Ἡράκλειος, σηκώνοντας τό σταυρό στούς ὢμους του, τόν ἀνέβασε στόν πανίερο Ναό τῆς Ἀναστάσεως ὃπου τόν παρέλαβε καί τόν ὓψωσε ὁ Πατριάρχης Ζαχαρίας πρός προσκύνηση πάντων, ἐνῶ ὃλοι, κλῆρος, μοναχοί καί λαός ἒψαλλαν: «Σῶσον Κύριε τόν λαόν Σου....».
Ἡ ἡμέρα αὐτή, εἶναι μεγάλη Δεσποτική Ἑορτή, κατά τήν ὁποία τηροῦμε νηστεία, διότι μᾶς θυμίζει τά πάθη τοῦ Λυτρωτοῦ καί Σωτῆρος μας.
Μεγάλη ἡ Δύναμη τοῦ Σταυροῦ, ἀδελφοί μου. Βλέποντάς Τον σήμερα ἂς βοήσουμε μαζί μέ τόν ψαλμωδό: «Χαῖρε, ἐν ῷ ὁ Χριστός ἐσταυρώθη, χαῖρε δι' οὗ πᾶς ὁ κόσμος ἐσώθη. Χαῖρε Ξύλον μακάριον».